Stefan (zm. między 1198 a przed 1206/7?), kanclerz księcia Kazimierza Sprawiedliwego, biskup kujawski.
Narodowość S-a jest niepewna; Jan Długosz w Katalogu biskupów włocławskich nazywa go Polakiem, ale w Rocznikach (pod r. 1190) pisał o nim jako o Niemcu, podobnie jak tzw. Katalog wolborski (katalog biskupów kujawskich).
Jako kanclerz wystąpił S. w źródłach tylko raz, na zjeździe w Jędrzejowie, na którym książęta: poznański Mieszko III Stary (działający w roli krakowskiego) i wiślicki Kazimierz Sprawiedliwy (działający w roli sandomierskiego) oraz arcybp. Jan i bp krakowski Gedko, nadali tamtejszemu opactwu cystersów różne dochody z okazji konsekracji kościoła klasztornego. S. znalazł się w dokumentach obu tych książąt na końcu listy świadków po kanclerzu Cherubinie, którego późniejsza kariera jako biskupa poznańskiego wskazuje, że był kanclerzem Mieszka Starego, a S. kanclerzem Kazimierza Sprawiedliwego. Zwołany z racji uroczystości kościelnej zjazd stał się forum opozycji przeciw ówczesnemu księciu zwierzchniemu Bolesławowi IV Kędzierzawemu, którego formalnie zdetronizowano powierzając Mieszkowi Staremu tron krakowski, a Kazimierzowi Sprawiedliwemu dzielnicę sandomierską.
Wydarzenia jędrzejowskie datowano (W. Semkowicz) na czas między 18 X 1166 (śmierć ks. sandomierskiego Henryka) a 2 III 1167 (zgon obecnego na zjeździe Kazimierza, syna Kazimierza II, wg O. Balzera). Roczną datę śmierci tego Kazimierza podają jednak rozbieżnie dwa roczniki: r. 1167 lub r. 1168. Wg zapiski katedralnej krakowskiej (31 XII 1167) miało dojść do zamiany wsi w Sandomierskiem między żoną Bolesława Kędzierzawego, Marią a bp. krakowskim Gedką. Zamiany nie zrealizowano, do czego musiało się przyczynić ustąpienie księcia zwierzchniego z Sandomierza na rzecz brata, Kazimierza Sprawiedliwego. Czas zjazdu należy zatem przesunąć na r. 1168 na miesiące: styczeń lub luty. W tych ramach czasowych wezwanie kościoła klasztornego (NMP i św. Wojciecha) sugeruje święto maryjne 2 II jako prawdopodobny termin jego konsekracji z udziałem książąt i dostojników. W Jędrzejowie był S. faktycznie kanclerzem wiślickim, formalnie sandomierskim, którym stał się rzeczywiście po przejęciu przez Kazimierza Sprawiedliwego tej dzielnicy. Zapewne po objęciu przez tego księcia Krakowa (1177) i władzy zwierzchniej (1179/80) został S. kanclerzem krakowskim. Następca S-a, krakowski kanclerz ks. Kazimierza, Mrokota, wystąpił dopiero 12 IV 1189. Nie oznacza to śmierci S-a, raczej zmianę jego urzędu.
Prawdopodobnie dzięki poparciu Kazimierza Sprawiedliwego S. został wybrany bp. kujawskim po śmierci bp. Onolda (po r. 1180). Pierwsza wzmianka źródłowa o działalności biskupiej S-a pochodzi z r. 1187, gdy Kazimierz Sprawiedliwy wraz ze S-em i bp. płockim Witem rozstrzygnął spór o kaplicę św. Benedykta w Płocku, między potomkami jej fundatora a kapit. płocką. S. uczestniczył 8 IX 1191 w poświęceniu kolegiaty NMP w Sandomierzu i zapewne w zwołanym wówczas przez arcybp. Piotra Łabędzia synodzie. Wsparł dzieło fundacji pierwszego klasztoru na Kujawach – norbertanek w Strzelnie, nadając mu dziesięciny ze wsi podarowanych tamtejszej kanonii. Dokonał również (ok. l. 1193–8) zamiany ze strzeleńskimi zakonnicami oddając im młyn w Kwieciszewie za położony nad Wisłą Otłoczyn. Wzmianka w późniejszym dokumencie dowodzi, że przyznał także cystersom w Oliwie prawo wolnego pochówku «ius sepulture», zarezerwowane tylko dla kościołów parafialnych. Przed r. 1198 konsekrował S. kościół p. wezw. Świętej Trójcy w Lubiszewie, stołecznym grodzie ks. lubiszewsko-świeckiego Grzymisława, obdarzając świątynię dziesięcinami ze wsi Taszewo i Biała. Ostatni raz pojawił się 11 XI 1198 na Pomorzu Wschodnim, gdy w obecności księcia dokonał konsekracji ufundowanego przez niego kościoła p. wezw. NMP w Świeciu. Informacja pochodzi z dokumentu księcia, w którym potwierdził on swą wcześniejszą fundację domu joannitów w Starogardzie Gdań., określając jego uposażenie w dobra ziemskie i dochody, a S. umocnił ten akt groźbą anatemy i uwierzytelnił przywieszeniem swej pieczęci. Nadania dla szpitalników św. Jana musiały się zapewne odbyć za zgodą S-a, a niewykluczone, że przy jego współudziale w postaci donacji dziesięcinnych, jak można wnosić z joannickiego falsyfikatu rzekomo z r. 1198, w rzeczywistości sporządzonego ok. r. 1290/1.
Na czas pontyfikatu S-a przypada, utrwalony na kilka następnych stuleci, podział diec. włocławskiej na trzy archidiakonaty: włocławski, kruszwicki i po-morski. Katalog wolborski i Długosz mylnie datują śmierć S-a na r. 1197 podając jako miejsce pochówku włocławską katedrę. Datę zgonu S-a określa pierwsze wystąpienie jego następcy bp. Ogierza w r. 1206/7.
Nitecki P., Biskupi Kościoła w Polsce. Słownik biograficzny, W. 1992 s. 195; Urzędnicy, IV/1; – Bieniak J., Polska elita polityczna XII wieku, cz. III C, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej, W. 1999 VIII 32–52 (omówienie wszystkich źródeł i wcześniejszej liter.); Dobosz J., Monarcha i możni wobec Kościoła w Polsce do początku XIII wieku, P. 2002 s. 330–1; Fijałek J., O archidiakonach pomorskich i urzędnikach biskupich w archidiakonacie pomorskim diecezji włocławskiej w XII–XV wieku, „Roczniki Tow. Nauk. w Tor.” T. 6: 1899 s. 141–3; tenże, Ustalenie chronologii biskupów włocławskich, Kr. 1894 s. 12; Grzegorz M., Świecie i księstwo świecko-lubiszewskie w świetle dokumentu księcia Grzymisława z 11 listopada 1198 r., w: Świecie i ziemia świecka w 800-lecie istnienia, Red. M. Grzegorz, Bydgoszcz 1999 s. 11–27; Karczewski D., Dzieje klasztoru norbertanek w Strzelnie do początku XVI wieku, Inowrocław 2001 s. 132–3, 136; tenże, Pierwsi benefaktorzy klasztoru norbertanek w Strzelnie, „Ziemia Kujawska” T. 11: 1995 s. 13–14; Kriedte P., Die Herrschaft der Bischöfe von Włocławek in Pommerellen von den Anfängen bis zum Jahre 1409, Göttingen 1974 s. 43, 58, 68; Librowski S., Wizytacje diecezji włocławskiej, cz. 1. Wizytacje diecezji kujawskiej i pomorskiej, t. 1. Opracowanie archiwalno-źródłoznawcze, z. 2. Wizytacje w latach 1123–1421, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kośc.” T. 10: 1965 s. 89–91; Maciejewski J., Episkopat polski doby dzielnicowej 1180–1320, Kr.–Bydgoszcz 2003 s. 262; tenże, Kościół i duchowieństwo w Świeciu nad Wisłą do początku XIV wieku, w: Świecie i ziemia świecka w 800-lecie istnienia, Red. M. Grzegorz, Bydgoszcz 1999 s. 63–4; Semkowicz W., Nieznane nadania na rzecz opactwa jędrzejowskiego z XII w., „Kwart. Hist.” R. 24: 1910 s. 69–70, 90–1; – Cod. Pol., I, II; Długosz, Annales, V, VI; Długosz, Opera, I (Catalogus episcoporum Vladislaviensium); Dok. kuj. i maz., nr 2; Kod. maz. (Kochanowskiego), I nr 123, 382; Kod. Mpol., I; Kozłowska-Budkowa, Repertorium pol. dokumentów; Mon. Pol. Hist., IV (Catalogi episcoporum Vladislaviensium); Pomm. Urk.-buch, nr 9, 10, 143; Zbiór dok. m. Płocka, I.
Janusz Bieniak i Dariusz Karczewski